Museumbeveiliging, Ton Cremers » Blog Archive » Verduistering erfgoed: een beveiligingsprobleem
http://www.museumbeveiliging.com/2012/02/verduistering-erfgoed-een-beveiligingsprobleem/Verduistering erfgoed: een beveiligingsprobleem
Volgens gegevens van de FBI is er bij ruim 80% van alle diefstallen uit musea die opgelost worden sprake van interne betrokkenheid. Een verontrustend hoog percentage. Statistieken geven echter niet altijd de objectieve duidelijkheid die ze lijken te geven. In de eerste plaats moet benadrukt worden dat het gaat om 80% van deopgeloste zaken. Sinds de FBI dit getal openbaarde was in meerdere interviews met duskundigen te lezen dat 80% van de diefstallen uit musea interne diefstal (= verduistering) betrof. Een onjuiste interpretatie van de feiten. Het is niet duidelijk op basis van hoeveel zaken de FBI deze conclusie trok. Bovendien is het mogelijk zo dat verduistering gemakkelijker op te lossen is dan externe betrokkenheid omdat het daderpotentieel beperkt is. Musea zijn immers, op enkele uitzonderingen na, over het algemeen qua personeelsomvang kleine tot middelgrote organisaties. Volgens de definitie van de Nederlandse Museumvereniging is er al sprake van een grote organisatie wanneer er meer dan 15 FTEs zijn. Er is geen enkel bedrijf dat zich met een dergelijke beperkte personeelsomvang een groot bedrijf zal noemen. Voor musea gelden blijkbaar andere normen.
Over verduistering uit Nederlandse musea, bibliotheken, archieven, kastelen en monumenten en kerken met kostbare collecties (de erfgoedwereld) zijn geen cijfers bekend. Aangezien het onderscheid tussen Nederlandse en Amerikaanse musea niet substantieel is, mag worden aangenomen dat de FBI cijfers een betrouwbare indicatie geven voor de kans op verduistering in de Nederlandse erfgoedwereld. Er deden zich in ieder geval de afgelopen jaren enkele opvallende feiten van verduistering voor. Er werd door een (ex)conservator uit het Legermuseum in Delft op grote schaal gestolen; een medewerker van het Stadsarchief in Amsterdam nam het werk mee naar huis, en een medewerker van een niet nader te noemen organisatie maakte het heel bont door een ernstige calamiteit te veroorzaken in de hoop ongemerkt kostbare boeken uit een bibliotheek te stelen.
Casustiek: het Legermuseum Delft
Door conservator Legermuseum leeggeroofd boek
In 2003 werd in het Legermuseum in Delft duidelijk dat prenten waren gestolen uit een zeldzaam boek. Van dat boek waren wereldwijd slechts drie exemplaren bekend, waarvan het Legermuseum er 1 bezat. Aangezien dit boek niet voor publiek toegankelijk was, of in ieder geval niet door bezoekers in de leeszaal was opgevraagd, was meteen duidelijk dat hier sprake moest zijn van verduistering. Bij nader onderzoek bleken prenten uit tientallen, honderden (?), boeken waren gescheurd, dat meer dan 1.000 losse prenten en topografische kaarten, vele aquarellen en een twintigtal schilderijen verdwenen waren. Bovendien waren recente schenkingen aan het museum niet te traceren. De dader, (ex)conservator Alexander P. viel al snel door de mand, waarop een uitgebreid onderzoek op touw werd gezet om gestolen boeken en prenten te achterhalen. Dat is ten dele gelukt, ondanks dat P. een beperkt aantal afnemers had: een bevriende buurman en een antiquariaat in leiden. P. verkocht jarenlang aan dat antiquariaat de buit van zijn strooptochten door de bibliotheek van het museum; een unieke bibliotheek omdat bijna een derde van de collectie niet in andere bibliotheken voorkomt.
P., die een gedeelte van de opbrengst gebruikte voor haarimplantaten (zijn vriendin moest na zijn arrestatie in de krant lezen dat hij niet 33, maar 36 jaar oud was), heeft inmiddels zijn straf van bijna twee jaar uitgezeten. Als bijkomende straf werd hem zes jaar verboden als conservator in een museum te werken. De antiquaar werd tot een zeer korte straf veroordeeld als heler. De schade aan de collectie is moeilijk te bepalen, maar loopt in de miljoenen. Wat P. nu doet is niet bekend; hij heeft enige tijd als culturele gids gewerkt op Sardini.
Casustiek: het Stadsarchief Amsterdam
In 2011 bleken zeldzame boeken uit het depot van het Stadsarchief in Amsterdam te worden aangeboden aan een antiquariaat in de buurt van het archief. Het stadsarchief – overigens niet de eerste keer slachtoffer van verduistering – nam de moedige stap meteen na ontdekking van de diefstallen naar buiten te treden en de publiciteit te zoeken. Niet alleen een moedige, maar ook verstandige – en helaas niet zeer gebruikelijke – stap. De schade aan de collectie bleef naar het lijkt beperkt. Interne diefstal schaadt niet alleen de collectie, maar ook de werkverhoudingen. Die schade kan na verduistering nog lang zijn sporen achter laten.
De medewerker van hebt archief was al dertig jaar in dienst en stond buiten alle verdenking.
Casustiek: Bibliotheek van anonieme organisatie
Door bibliotheekmedewerker opzettelijk veroorzaakte schade
De hulp van collectiesalvage bedrijf De DokumentenWachtwerd een paar jaar geleden ingeroepen naar aanldeiding van een ernstige waterschade bij een bibliotheek met kostbare werken. Een groot aantal kostbare tot zeer kostbare boeken stond tijdelijk op de grond opgeslagen in een afgesloten ruimte, in afwachting van de aanschaf van kluizen. Toen medewerkers na een paar maanden die ruimte betraden bleken de boeken doorweekt te zijn met water en onder de schimmel te zitten. Waarschijnlijk was er wateroverlast geweest vanuit de vloer en hadden de boeken zich volgezogen. Zoals gebruikelijk – om te stabiliseren – werden de boeken ingevroren en gecontroleerd gedroogd. Omdat de besmetting met schimmels aanzienlijk was, werden de boeken bij Isotron gegammastraald om alle schimmels te doden. Daarna werden ze in de ateliers van De DokumentenWacht gerestaureerd en teruggebracht naar de bibliotheek. Na enige tijd meldde de politie zich bij De DokumentenWacht omdat vijf, de meest kostbare, boeken ontbraken. Deze boeken konden verdwenen zijn tijdens de transporten vanuit de bibliotheek, naar De DokumentenWacht, naar Isotron, terug naar De DokumentenWacht, of tijdens het transport terug naar de bibliotheek. Het was ook mogelijk dat de vijf boeken ontvreemd waren tijdens de restauratie bij De DokumentenWacht. Deze zaak werd opgelost doordat bij een antiquariaat in Maastricht een van de boeken werd aangeboden. Dit antiquariaat heeft meteen de brancheorganisatie gealarmeerd en de dief liep tegen de lamp toen een van de gestolen boeken werd aangeboden bij een antiquariaat in Noord-Holland. Wat bleek: een medewerker van de bibliotheek had opzettelijk de omvangrijke waterschade veroorzaakt om zijn diefstal van boeken mogelijk te maken. Een unieke zaak.
Verduistering van erfgoed: een beveiligingsprobleem
Met name de interne diefstallen uit het Legermuseum en het Stadsarchief Amsterdam hebben geleid tot omvangrijke discussies in de erfgoedwereld, echter niet met het – vanuit de beveiligingsoptiek – gewenste resultaat. Maart 2011 vond er in de Reinwardt Academie – het opleidingsinstituut voor de museumbranche – een discussieavond plaats met als thema diefstal door medewerkers. Het was opvallend dat zelfs bij het Stadsarchief Amsterdam weerstand bestond tegen het nemen van duidelijke beveiligingsmaatregelen. De discussie stokte feitelijk bij het voorstel integriteitstrajecten te volgen en medewerkers aan te spreken op de ethiek van het werken met kostbare collecties. Iedere maatregel tot het bestrijden van verduistering heeft bestaansrecht, ook integriteitstrajecten, maar er zal meer moeten gebeuren. Er bestaat een ethische code voor museummedewerkers. In die code komen ook de aspecten diefstal en handel door medewerkers aan bod. Echter: de stelende conservator in het Legermuseum had die code ondertekend. Het valt binnen de erfgoedwereld – mogelijk ook binnen andere sectoren van de maatschappij – op dat voorstellen tot het nemen van beveiligingsmaatregelen vaak stuiten op het bekritiseren van die maatregelen omdat er altijd toch nog gestolen kan worden. Die critici hebben gedeeltelijk gelijk: DE afdoende maatregel bestaat niet. Sterker nog: zelfs een reeks aan maatregelen zal nooit leiden tot volledige eliminatie van verduistering. Echter: iedere maatregel die genomen wordt zal het daderpotentieel en dus de kans op verduistering doen afnemen.
Verduistering: maatregelen
In de Library of Congres in Washington D.C – de grootste bibliotheek ter wereld – worden medewerkers iedere keer wanneer ze het pand verlaten (ze mogen geen gebruik maken van de publieksingangen) gecontroleerd op het meenemen van goederen. Een maatregel die binnen de Amerikaanse cultuur volledig geaccepteerd wordt. In Nederland komt het niet zelden voor dat medewerkers al verzet aantekenen – zich niet houden aan – de huisregel alleen gebruik te maken van de bewaakte dienstingangen.
Afgezien van de, eventueel steekproefsgewijze, visitatie van medewerkers zijn er nog een aantal maatregelen te treffen om de kans op verduistering kleiner te maken.
- beperkte en gecontroleerde toegankelijkheid tot de collectie voor een kleine groep medewerkers; het mag niet zo zijn dat bijna alle medewerkers ongecontroleerd de depots betreden;
- steekproefsgewijze, periodieke controle van de collectieinventaris door een externe partij (verduistering kan vele jaren ongemerkt plaatsvinden; periodieke controle maakt het mogelijk problemen snel te ontdekken);
- gebruik van CCTV en elektronische signaleringstechnieken;
- screening nieuwe medewerkers (in museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam vond enkele jaren geleden een omvangrijke verduistering van geld plaats door een nieuwe medewerker met een lang strafblad);
- volledig digitaal registreren van de collectie en toegang tot die registratie – zeker voor wat betreft het killen van records – hoogwaardig beveiligen (de stelende conservator in het Legermuseum verduisterde ook grote delen van de handmatige registratie);
- en: verduistering bespreekbaar maken met de medewerkers, ethische code, integriteitstrajecten.
Het is een utopie te wensen dat de kans op verduistering volledig gelimineerd wordt. Sterker nog: streven naar volledige eliminiatie is schadelijk voor het werkklimaat en de continuteit van de organisatie. Dat zou weggooien van kind en badwater zijn.
++++++++++
Ton Cremers
toncremers@museum-security.org
+31624224620
http://www.linkedin.com/in/toncremers
http://www.linkedin.com/in/toncremers
https://groups.google.com/group/museum_security_network
http://www.museum-security.org
++++++++++++++++++++++++++++
No comments:
Post a Comment